فهرست محتوا
انسان در طول زندگی با محیط‌های مختلفی سروکار دارد. محیط کار، یکی از اصلی‌ترین محیط‌هایی است که فرد بیشترین وقت خود را در آن سپری می‌کند. بیشتر افراد در طول روز ۸ الی ۱۰ ساعت از زمان خود را در محیط‌های کاری می‌گذرانند.
کارکنان، جزو سرمایه و نیروهای مولد هر کشوری محسوب می‌شوند؛ بنابراین تامین سلامت و بهداشت آنان در هنگام انجام فعالیت در محیط کاری بسیار حائز اهمیت است. از این رو بهداشت شغلی پدید آمده تا با سنجش سلامتی کارکنان، چه در بدو استخدام و چه در حین کار، به حفظ سلامت کلیه کارکنان کشور کمک کند.
این زمینه در مراحل زیر دنبال می‌شود:
- انجام دادن معاینات پزشکی جهت تضمین سلامت افراد در هنگام استخدام
- انجام معاینات دوره ای افراد شاغل
- انجام معاینات استخدامی
- نظارت کردن بر خانه‌های بهداشت در محیط‌های کاری
- نظارت بر کارخانه‌ها، محیط‌های کاری و بازرسی ماهیانه
- طرح بقا
- طرح صنوف
- طرح پایش و بازدید از کارگاه‌های شهری
- ۱ارائه دادن آموزش‌های لازم جهت رعایت اصول بهداشتی
- شناسایی کردن و ارزیابی و کنترل عوامل زیان آور در محیط‌های کاری
- سنجیدن و اندازه گرفتن عوامل زیان آور همانند سنجش نور، گاز و بخار
- صادر کردن مجوز برای واحد‌های صنفی
- بازدید کردن از صنف‌های صنعتی
- ارائه یک برنامه منظم برای تغدیه افراد شاغل
- ارائه تسهیلات و امکانات لازم در صنایع مختلف
در ادامه به بررسی سلامت شغلی و هر یک از مراحل آن خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
سلامت شغلی یا بهداشت شغلی چیست؟
بهداشت شغلی علمی است که هدف آن پیشگیری از بیماری‌های ناشی از کار است. یکی دیگر از اهداف بهداشت شغلی، ارتقای سطح سلامت افراد شاغل بوده که این امر از طریق کنترل عوامل زیان اور میسر می‌شود. بهداشت شغلی در حقیقت زیر رشته بهداشت عمومی بوده که به زمینه بیماری‌ها و آسیب‌های افراد شاغل مربوط می‌شود. بهداشت شغلی طیف وسیعی از موضوعات مختلف را پوشش می‌دهد.
به طور مثال ممکن است فرد دچار بیماری شغلی خاصی نباشد، اما به دلیل یک بیماری خاص توان انجام شغل مورد نظر را نداشته باشد؛ بنابراین ممکن است آینده شغلی او به خطر بیفتد.
بسیاری از بیماری‌های شغلی در صورت تشخیص به موقع درمان می‌شوند؛ اما برخی نیز پس از بروز، قابل درمان نیستند؛ بنابراین پیشگیری در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است.
ارتباط میان بهداشت حرفه ای و بهداشت شغلی
بهداشت حرفه‌ای در بسیاری از کشورها همانند یک استراتژی عمل می‌کند. به طوری که نه تنها عوامل زیان آور را از افراد شاغل دور می‌کند بلکه باعث افزایش انگیزه، رضایت شغلی و کیفیت محصولات می‌شود. در مقابل هدف بهداشت شغلی تامین سلامت روانی و جسمی افراد شاغل است.
حال اگر بخواهیم به ارتباط بین بهداشت حرفه ای و بهداشت شغلی اشاره کنیم می‌توان به این مورد اشاره کرد که بهداشت حرفه‌ای بیشتر به دنبال پیشگیری از بروز بیماری‌هایی است که در محیط کاری و در اثر رعایت نکردن بهداشت اتفاق می‌افتند.
برای پیشگیری، در قدم اول باید عوامل زیان آور را در محیط کار شناسایی کرد. در حقیقت بهداشت شغلی و حرفه‌ای ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند و به عبارتی مکمل هم هستند.
بهداشت شغلی چه مراحلی را دنبال می‌کند؟
بهداشت شغلی در زمینه تامین سلامت جسمی و روانی افراد شاغل در محیط کاری فعالیت می‌کند. جهت تحقق این اهداف، بهداشت شغلی برنامه‌های مشخصی را دنبال کرده که نتیجه آن، تامین سلامت افراد در مشاغل گوناگون است.
مراحل بهداشت شغلی عبارتند از:
انجام آزمایشات پزشکی پیش از استخدام
اولین گام در تحقق اهداف بهداشت شغلی، انجام آزمایشات پزشکی پیش از استخدام است. انجام این آزمایشات باعث می‌شود که در گام اول مشخص شود؛ آیا فرد توانایی انجام شغل مورد نظر را دارد یا خیر؟
به همین علت معاینات بدو استخدام، بخش مهمی از فرایند پذیرش و استخدام افراد به خصوص در مشاغل سخت را شامل می‌شود. نوع آزمایشات با توجه به هر شغل متفاوت است، اما یک سری آزمایشات روتین به صورت مشترک انجام می‌شوند.
آزمایشات پزشکی پیش از استخدام شامل موارد زیر هستند:
- آزمایش خون شامل قند، چربی و غیره
- آزمایش ادرار
- تست بینایی سنجی ( اپتومتری)
- تست شنوایی سنجی )ادیومتری)
- تست تنفس ) اسپیرومتری)
- نوار قلب
- معاینه توسط طب کار و درج وضعیت در پرونده
مراحل انجام آزمایشات پیش از استخدام به این صورت است که شخص جویای کار پس از پذیرش و پر کردن فرم‌های لازم، تحت معاینات پزشک متخصص طب کار قرار می‌گیرد.
پزشک با انجام آزمایشات لازم و معاینه وضعیت جسمانی، شرح حال کاملی از وضعیت ارگان‌های بدن مانند چشم، گوش، قلب، ریه‌ها و دیگر ارگان‌ها و بیماری‌های قبلی فرد را در پرونده درج می‌کند. معاینات شامل سنجش فشار خون، ضربان قلب، تنفس و معاینات عضلانی هستند.
با توجه به شغل مورد نظر و محیط کاری، ممکن است فاکتور‌هایی به آزمایشات و معاینات افزوده شوند. در بسیاری از مشاغل، تست اعتیاد را نیز جزو معاینات و آزمایشات پزشکی پیش از استخدام قرار می‌دهند.
معاینات دوره ای
یکی از رایج ترین انواع معاینات شغلی، شامل معاینات دوره ای است. هدف از معاینات دوره ای پیشگیری از بروز بیماری‌های مرتبط با محیط کار می‌باشد. با شناسایی اولیه افرادی که مشکوک به بیماری‌های محیط کار هستند، می‌توان نسبت به رشد بیماری، درمان را آغاز کرد.
چنانچه اولین علائم بروز بیماری در شخص ظاهر شوند، طی انجام معاینات دوره ای می‌توان نسبت به درمان سریع آن اقدام کرد. در حقیقت معاینات دوره ای تضمین کننده سلامتی افراد در محیط کار است که به نوعی بیمه عمر تلقی می‌شود.
انجام معاینات دوره ای به صورت سالانه توسط کارفرما انجام می‌گیرد. با انجام این معاینات به صورت منظم، علاوه بر تضمین سلامت افراد شاغل در محیط، در بازدهی کلی کار نیز تاثیرات قابل توجهی ایجاد خواهد شد.
از دیگر اهداف معاینات دوره ای می‌توان به مواردی از جمله تشخیص زودهنگام بیماری و عوارض آن، پیشنهاد جهت تغییر شغل، تشخیص به موقع و جلوگیری از شیوع آن در صورت واگیر دار بودن، پیشگیری کردن از بروز این بیماری در افرادی با شغل یکسان، بررسی عوامل زیان آور و ارزشیابی روش‌هایی برای پیشگیری از بروز این بیماری اشاره کرد.
معاینات استخدامی
هدف معاینات استخدامی، نظارت و کسب اطلاعات اولیه در زمینه سلامت فرد جویای کار است. انجام این آزمایشات به کارفرما ثابت می‌کند که فرد، بیماری و مشکلات جسمی خاصی ندارد که سبب سرباز زدن از انجام وظایف او شود.
این آزمایشات برای حذف افراد از شغل انجام نمی‌شوند، بلکه برای تعیین امن بودن شغل برای فرد و جلوگیری از آسیب بیشتر به سلامت او انجام می‌گردند.
از مزایای دیگر انجام این معاینات، می‌توان به داشتن محیط کاری امن، کاهش درصد آسیب‌های محیط کار، کاهش میزان از کارافتادگی و کاهش شکایات و هزینه‌های پرداخت شده از کارفرما به علت غرامت اشاره کرد.
معاینات استخدامی در جهت حفظ سلامت کارگران و کارمندان توسط کارفرما انجام می‌شوند و افراد مطابق با توان جسمی برای شغل مورد نظر، به کار گرفته خواهند شد.
با ارائه یک وضعیت کلی از سلامت افراد به کارفرما، این امکان برای کارفرما محقق می‌شود که خطرات ممکن در این شغل برای کارگران و کارمندانش را مدیریت کرده و درصد آسیب را به حداقل برساند.
اصول بهداشت محیط کار
اصول بهداشت محیط کار به خطراتی که ممکن است کارگران و کارمندان در خارج از محیط کاری با آن مواجهه شوند می‌پردازد.
کار کردن در خارج از محیط کار، به دلیل نداشتن خدمات و کمک‌های پزشکی لازم به مراقبت بیشتری نیاز دارد. نیروی انسانی، یکی از اصلی‌ترین سرمایه‌های سازمان‌های صنعتی است.
برای تامین بهداشت محیط کار نمی‌توان افراد را از سوانح دور کرد یا ایمنی محیط کار را افزایش داد؛ بلکه می‌توان با شناساسیی کردن عوامل به وجود آورنده و حذف آنها، از بروز حادثه پیشگیری کرد.
در همه مشاغل، خطر همواره در کمین افراد است؛ بنابراین باید همیشه به فکر کاهش این خطرات و آسیب‌ها باشیم. با پیش بینی کردن خطرات قبل از وقوع، از نظر ذهنی و عملی آمادگی بیشتری برای مقابله با آنها خواهیم داشت.
در غیر این صورت با غافلگیر شدن ممکن است عکس العمل نامناسبی از خود بروز داده و خطرات محیط کار افزایش پیدا کنند. اصول بهداشت محیط کار بر این باور است که در هر شغلی همواره باید نکات ایمنی لازم را رعایت کرده و هشدار‌های ایمنی را جدی بگیریم.
همچنین شناخت کمک‌های اولیه لازم در جهت کاهش آسیب‌های وارد شده بسیار موثر است. افراد باید در هر شغلی اصول اولیه امداد و کمک رسانی را به عنوان یکی از اصلی‌ترین مهارت‌های زندگی فرا گرفته و در مواقع بروز، آن را اجرا کنند.
عوامل زیان آور محیط کار شامل موارد زیر هستند.
- عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار: سرو صدا، گرما و رطوبت، سرما، ارتعاش، اشعه‌های مادون قرمز و ماوراء بنفش
- عوامل زیان آور شیمیایی: گازها و بخارها، گردو غبار، دود و مه، اسید‌ها و باز‌ها و فلزات
- عوامل زیان آور فیزیولوژیکی محیط کار: ویروس‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و باکتری‌ها
- عوامل زیان آور مکانیکی محیط کار: حالت نامناسب بدن حین انجام کار، بلند کردن و حمل کردن اجسام سنگین بیش از توان بدنی، ابزارآلات مورد استفاده و تجهیزات مناسب و غیراصولی
- عوامل زیان آور روحی و روانی محیط کار: ارتباط نامناسب بین کارگران و کارمندان با کارفرما، روابط بین همکاران، زیردستان، تشویق‌ها و تنبیه‌ها و همچنین ارتقای شغلی و رضایت شغلی
بهداشت شغلی در قانون کار مواد۸۷ و ۹۲ قانون کار
در کشور ما موارد و اصول ایمنی بهداشت شغلی، آن طور که مورد توقع است، انجام نمی‌شوند. به طور کلی فصل چهارم قانون کار، به حفاظت فنی و بهداشت کار اختصاص پیدا می‌کند.
قانون گذار در این فصل وظایفی را در راستای حمایت از بهداشت جسمی و روانی در محیط کار پیش بینی کرده است. تمامی کارفرمایان موظف هستند تا دستورالعمل‌های وزارت بهداشت را جهت جلوگیری از بیماری‌ها و تامین بهداشت کار پذیر، رعایت کنند.
به طور کلی با توجه به مواد ۸۷ در قانون کار، افرادی که قصد تاسیس کارگاه و کار جدید دارند، باید برنامه کاری خود به همراه نقشه ساختمان را برای گرفتن تاییدیه به وزارت کار و رفاه امور اجتماعی ارسال کنند.
وزارت کار با بررسی نقشه‌های ساختمانی و مطابقت با بهداشت شغلی، آن را تایید می‌کند. برخی از مشاغل و کارگاه‌ها دارای شرایطی هستند که در محیط آن، افراد شاغل در معرض بیماری‌های شغلی قرار دارند.
طبق مواد ۹۲ قانون کار، تمامی افرادی که در این کارگاه‌ها مشغول به کار هستند، باید مدارک پزشکی کاملی داشته و در طول سال معاینات دوره ای برای آنها به طور منظم انجام شوند. نتیجه آزمایشات پزشکی باید در پرونده شاغلین ثبت گردد.
مسئولیت اجرای مقررات بهداشت شغلی به عهده کارفرما است و در صورت وقوع بیماری، حوادث و عدم رعایت مقررات بهداشت شغلی، برعهده کار فرما و مسئولین کارگاه خواهد بود.
اگر کارفرما تمامی ابزار و امکانات مورد نیاز برای بهداشت محیط شغلی را در اختیار کارپذیر قرار داده و آموزش‌های لازم را نیز برای او شرح دهد، اما کارپذیر از این وسایل استفاده نکند، در صورت وقوع حادثه، کارفرما هیچ مسئولیتی در قبال بیماری‌های شغلی به عهده ندارد.
جمع بندی
یک محیط کار باید از لحاظ ایمنی برای افرادی که در آن محیط مشغول به کار هستند، آماده باشد. همچنین تجهیزاتی که در ایجاد امنیت شاغلان تاثیر گذار می‌باشند، باید فراهم شوند.
انجام این اقدامات سبب کاهش بروز و ایجاد حوادث می‌شود. بهداشت شغلی و حرفه ای نیز در جهت پیشگیری از بیماری‌های ناشی از کار فعالیت می‌کنند. هدف بهداشت شغلی، تامین سلامت جسمی و روانی کارکنان در محیط کاری و کاهش خطرات احتمالی است.
بیشتر افراد در معرض بیماری‌های شغلی قرار دادند و تشخیص به موقع در روند درمان بسیار موثر است.
با رعایت بهداشت محیط کار، بازدهی بیشتری کسب خواهید کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه و رزرو زمان انجام آزمایشات لازم، با کارشناسان ما در طب کار پرانا تماس بگیرید.
سوالات متداول
۱. هدف بهداشت حرفه ای چیست؟
تامین عالی ترین درجه ممکن وضع جسمی و روانی و اجتماعی همه مشاغل، جلوگیری از بیماری‌ها و حوادث شغلی، انتخاب کارگر و کارمند مناسب از لحاظ جسمی با شغل مورد نظر.
۲. عوامل زیان آور در محیط کار به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
صدا، گرما، رطوبت، روشنایی و پرتوها.
۳. معاینات بدو استخدام شامل چه مواردی است؟
آزمایش خون، آزمایش ادرار ،تست بینایی سنجی ( اپتومتری)، تست شنوایی سنجی )ادیومتری) ،تست تنفس ) اسپیرومتری)، نوار قلب و معاینه توسط طب کار.
