فهرست محتوا
یکی از مشکلاتی که در محیطهای کاری مختلف وجود دارد، بروز انواع بیماری شغلی است. این بیماریها، با قرار گرفتن در معرض عوامل آسیب زا در فضای کاری یا عدم آشنایی برای مقابله با آنها بروز پیدا میکنند. مراجعه به مراکز معتبر و انجام دادن آزمایشات طب کار، به عنوان راه حل پیشگیری از چنین بیماریهایی شناخته میشوند.
مشاغل مدرن، طیف وسیعی از خطرات شغلی را در پی دارند که میتوانند آسیبهای قابل توجهی برای سلامت و رفاه کارگران در صنایع مختلف ایجاد کنند. از صدمات جسمی گرفته تا بیماریهای طولانیمدت، درک انواع مختلف بیماریهای مرتبط با کار و علل زمینهای آنها برای ارتقای محیطهای کاری ایمنتر و تضمین رفاه کلی کارکنان، بسیار مهم است.
در این قطعه محتوای جامع، ماهیت چند وجهی بیماریهای مرتبط با کار را بررسی میکنیم و انواع مختلف بیماریهایی را که میتوانند از محیطهای کاری خاص یا عملکردهای شغلی ناشی شوند، مشخص نماییم. با بررسی علل و پیامدهای این بیماریها، میتوانید بینش ارزشمندی در مورد اقدامات پیشگیرانه و شیوههایی که می توانند به کاهش خطرات و تضمین نیروی کار سالم تر کمک کنند، بدست آورید.
در ادامه، به بررسی انواع این بیماریها و نکاتی در مورد معاینات بدو استخدام، اشاره میکنیم.
بیماری شغلی چیست؟
بیماری شغلی، به هر نوع بیماری یا آسیب جسمی و روحی که ناشی از شرایط محیط کار هستند، گفته میشود. این بیماریها معمولا در اثر تماس مستمر و مستقیم با عوامل آسیبزا در محیط کار به وجود میآیند. برخی از عواملی که میتوانند به ایجاد بیماریهای شغلی منجر شوند، عبارتند از:
عوامل فیزیکی
تماس با امواج الکترومغناطیسی، نور شدید و مستقیم، صدا، ارتفاع و سایر عومل آسیب زای جسمی، تحت عنوان عوامل فیزیکی ناشی از محیط کار، شناخته میشوند. به عنوان مثال، افرادی که در محیطهای با صدای بلند، کار میکنند، ممکن است با مشکلات شنوایی مواجه شوند.
عوامل شیمیایی
این عامل، شامل تماس با مواد شیمیایی مضر، مانند آلایندهها، سموم، گازها و مواد نفتی است. این مواد، میتوانند از طریق تنفس، تماس مستقیم با پوست یا بلعیدن، به بیماریهای شغلی منجر شوند.
عوامل بیولوژیکی
از این عوامل، میتوانیم به تماس با باکتریها، ویروسها، قارچها، حیوانات یا عوامل آلرژیزا مثل گرده گیاهان و غیره اشاره کنیم. به طور مثال، کارکنان در بیمارستانها، ممکن است در معرض عفونتها و بیماریهای مختلف قرار گیرند و سلامتی آنها به خطر بیفتد.
عوامل ارگونومیک
این عوامل، مربوط به شرایط فیزیکی و ارگونومیک، از قبیل طراحی محیط کار و تجهیزات میشوند. مثلا نحوه نشستن نامناسب، حرکات تکراری و برخی شرایط کاری، ممکن است به مشکلات اسکلتی-عضلانی مانند کمردرد منجر شوند.
عوامل روانی
محیط کاری نامناسب، فشارهای روانی، استرس و اضطراب، میتواند به بیماریهای روانی مانند افسردگی و اضطراب ناشی از کار، منجر شوند.
بیماریهای شغلی به طور کلی نتیجه تعامل بین این عوامل در محیط کار هستند. ایجاد و شدت بیماری شغلی، ممکن است به نوع فعالیت شغلی، میزان در معرض قرار گیری و سایر عوامل تشدید کننده، بستگی داشته باشد.
انواع بيماري های شغلی رایج
بیماریهای شغلی، دارای انواع و درجات متنوعی هستند که هر کدام باعث بروز برخی از مشکلات جسمی و روانی میشوند. هر شغلی، دارای یکسری تهدیدات است که در صورت عدم توجه به آنها، امکان بروز بیماری شغلی به وجود میآید. در ادامه به برخی از مهمترین انواع بیماری شغلی، اشاره میکنیم.
ناشنوایی شغلی
ناشنوایی شغلی، به معنای کاهش شنوایی یا از دست دادن توانایی شنوایی، به دنبال انجام فعالیتها و شرایط کاری خاص، صورت میگیرد. این بیماری شایعترین بیماری شغلی در بسیاری از صنایع، مانند صنعت ساختمان، صنعت معدن، صنعت خودرو و دیگر صنایع است.
ناشنوایی شغلی، میتواند به دلیل عوامل مختلفی ایجاد شود. برخی از این عوامل عبارتند از:
۱. صدا
عدم رعایت استانداردهای مربوط به سطوح صوتی بالا در محیط کار، میتواند به آسیب دیدگی شنوایی و ناشنوایی شغلی منجر شود. افرادی که ممکن است با صداهای بلند و مضر روبرو شوند، شامل کارگران ساختمانی، کارگران صنعتی و نگهبانان امنیتی هستند.
۲. امواج الکترومغناطیسی
برخی شغلها با امواج الکترومغناطیسی مضر مانند امواج رادیواکتیو، مایکروویو و فرکانسهای رادیویی، در تماس هستند. این امواج میتوانند باعث آسیب دیدگی شنوایی شوند.
۳. مواد شیمیایی مضر
تماس با مواد شیمیایی مضر مانند سموم، حلالها و گازها در محیط کار، از عوامل مهم در بروز آسیبهای شنوایی هستند.
۴. آسیبهای مکانیکی
آسیبهای مکانیکی مستقیم به گوش، ناشی از ضربه، فشار یا تروما، میتوانند به ناشنوایی شغلی منجر شوند. این آسیبها، ممکن است در برخی شغلها مانند کارگران صنعتی، نجارها و اپراتورهای ماشینآلات، رخ دهند.
ناشنوایی شغلی، میتواند به دنبال تماس بلندمدت با این عوامل آسیبزا در محیط کار رخ دهد. استفاده از تجهیزات محافظت شنوایی مانند کاپهای گوش و شیلدهای صوتی، میتواند مفید باشد. همچنین، برنامههای آموزشی و آگاهی بخشی در مورد مخاطرات ناشنوایی شغلی، رعایت اصول بهداشت و ایمنی در محیط کار، میتوانند در کاهش خطر ناشنوایی شغلی مؤثر باشند.
برنامههای منظم برای ارزیابی و پایش سلامت شنوایی کارکنان، مانند انجام آزمایشات طب کار، راه حلی اصولی برای جلوگیری از این مشکلات است.
سندرم بینایی کامپیوتر
سندرم بینایی کامپیوتر (Computer Vision Syndrome) یا همان CVS، یک مجموعه از بیماریهای شغلی مربوط به چشم هستند. این بیماریها، در افرادی که به طور مداوم و برای مدت طولانی مدت از صفحه نمایش کامپیوتر و دیگر دستگاههای الکترونیکی استفاده میکنند، به وجود میآیند.
عوارض سندرم بینایی کامپیوتر ممکن است شامل این موارد باشند:
- خستگی و خشکی چشم
- مشکلات بینایی
- مشکلات عضلانی
- مشکلات سلامت عمومی مانند سردرد، اختلال در خواب و افزایش استرس
برای پیشگیری و کاهش این عوارض، میتوانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- استفاده از صفحه نمایش با کیفیت
- موقعیت صحیح نشستن
- استفاده از استراحتهای کوتاه بین فعالیتهای روزانه با کامپیوتر
- استفاده از نمایشگر مناسب
- تنظیمات نورپردازی صفحه نمایشگر
- تمرینات چشمی
- استفاده از عینک مناسب
انواع سرطان شغلی
سرطان شغلی، به نوعی سرطان اطلاق میشود که ارتباط مستقیمی با عوامل محیط کار دارد. عوامل محیط کار، ممکن است شامل مواد شیمیایی مضر، ذرات ریز معلق در هوا، تابش ناشی از فرآیندهای صنعتی و موارد دیگر باشند. در زیر به برخی از انواع سرطان شغلی رایج اشاره میکنیم.
- سرطان ریه
سرطان ریه با عوامل شغلی، به ویژه دود سیگار، آلایندههای هوای صنعتی و تابش مضر ناشی از فرآیندهای صنعتی مانند کار در معدن، صنایع فلزی و صنایع نفت و گاز، ارتباط مستقیمی دارد.
- سرطان پستان
برخی شغلها مانند پرستاری و پزشکی، کارهای آزمایشگاهی، صنعت شیمیایی و رادیوگرافی، با افزایش خطر سرطان پستان مرتبط هستند.
- سرطان پوست
مواد شیمیایی مضر، مواد رنگزا، مواد حساسیت زا برای پوست و تابش ناشی از نور خورشید، در برخی شغلها، میتوانند باعث ابتلا به سرطان پوست شوند. مثالهایی از این شغلها عبارتند از: ساختمان سازی، کشاورزی، برقکاری و نمایندگیهای فروش محصولات شیمیایی که همگی تحت تاثیر عوامل شیمیایی مضر قرار دارند.
- سرطان مجاری ادراری
تماس با مواد شیمیایی خطرناک، مانند آرسنیک، بنزیدین و نیتروزامینها، در برخی شغلها، میتواند باعث سرطان مجاری ادراری شود. صنایع رنگسازی، شیمیایی، معدنکاری و کشاورزی، مثالهایی از این شغلها هستند.
- سرطان لوکمی
برخی عوامل شغلی مانند تابش ناشی از رادیواکتیو، مواد شیمیایی و مواد سمی، میتوانند باعث سرطان لوکمی شوند.
اینها به عنوان رایجترین سرطانهای شغلی مطرح هستند؛ بسیاری دیگر از شغلها وجود دارند که خطرات مختلف دیگری داشته و احتمال بروز سرطان در آنها وجود دارد.
آسیبهای چشمی ناشی از شغل
در برخی از شغلها، تماس مداوم چشم با عوامل آسیب زا، باعث بروز برخی از مشکلات چشمی میشوند. از مهمترین عوامل ایجاد کننده این مشکلات، میتوانیم به تابش مستقیم و شدید نور، تماس مستقیم مواد شیمیایی و آلودگیهای ناشی از محیط کار، اشاره کنیم.
برای حفاظت از چشم در محیط کار، باید از تجهیزات محافظتی، مانند عینک و لوازم ایمنی دیگر استفاده کنید.
کم شنوایی ناشی از نویز و سروصدا
این نوع کم شنوایی، به دلیل مواجهه طولانی مدت با سطوح بالای نویز و سروصدا در محیط کار ایجاد میشود. برخی از عوامل و شغلهایی که ممکن است منجر به کم شنوایی ناشی از نویز و سروصدا شوند، عبارتند از:
- صنایع ساختمانی
- صنایع فولاد
- هواپیماسازی
- تعمیرات
- حمل و نقل
مواجهه طولانی مدت با سطوح بالای نویز و سروصدا میتواند باعث آسیب به گوش و کم شنوایی شود. برای پیشگیری از کم شنوایی ناشی از نویز و سروصدا، استفاده از وسایل حفاظتی، مانند پلاگهای گوش و هدفونهای حفاظتی، بسیار مهم است. همچنین، رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشت شغلی، کاهش زمان تماس با سروصدا و استفاده از ابزارها و فناوریهای کاهش صدا نیز میتوانند مفید باشند.
آسم شغلی
آسم شغلی، شایع ترین بیماری شغلی تنفسی بوده که ناشی از مواجهه طولانی مدت با ذرات تحریک کننده و آلرژنها در محیط کار، است. افرادی که در معرض مواد شیمیایی، گرد و غبار، بخارات، دود، قارچها، حشرات و سایر آلرژنها قرار دارند، احتمال ابتلا آنها به آسم شغلی وجود دارد. علائم این بیماری، به صورت سرفه مزمن و تنگی نفس، عطسه، التهاب راه تنفسی و غیره، بروز پیدا میکنند.
استرس شغلی
استرس شغلی شامل احساس ناراحتی، فشار و کاهش قدرت سازگاری با موقعیتهای کاری است. این مشکل، ناشی از تنشها و نگرانیهای مربوط به محیط کار و وظایف شغلی میباشد. استرس شغلی، به علت فشارهای زمانی، حجم کار بالا، وظایف نامناسب، عدم کنترل کافی بر شغل، عدم پشتوانه و حمایت اجتماعی، روابط نامناسب در محیط کار و شرایط کاری نامطلوب رخ میدهد.
بعضی از علائم و نشانههای استرس شغلی عبارتاند از:
- خستگی بیش از حد
- افزایش تنش و عصبانیت
- کاهش تمرکز و توجه
- افزایش خطاها در انجام وظایف شغلی
- اضطراب و افسردگی
- مشکلات خواب و بیداری
- تغییرات در رفتار و روابط اجتماعی
- بیاعتمادی نسبت به تواناییهای شغلی
- افزایش مصرف مواد مخدر یا الکل، به منظور کاهش استرس
- مشکلات جسمی مانند سردرد، مشکلات گوارشی و عضلانی-اسکلتی
درماتیت های شغلی
درماتیت شغلی یا اگزما شغلی، یک واکنش التهابی در پوست است که در اثر تماس مستقیم با مواد محرک و شرایط کاری خاص در محیط کار، ایجاد میشود. این بیماری معمولا در بخشهایی از بدن که با مواد شیمیایی، آلرژنها، آفت کشها، مواد رنگزا، روغنها، مواد محافظتی یا مواد دیگر در تماس هستند، رخ میدهد.
علائم درماتیت شغلی شامل قرمزی، خارش، سوزش، ترکها و ترشحات مختلف میباشند. این علائم، بلافاصله پس از تماس با ماده محرک رخ میدهند؛ اما برخی دیگر از انواع بیماری شغلی مربوط به پوست، پس از مدتی ظاهر میشوند.
برخی از درماتیتهای شغلی رایج، شامل موارد زیر میشوند:
- درماتیت تماسی ناشی از تماس مستقیم با مواد شیمیایی مانند اسیدها، بازها، مواد محلول
- درماتیت آلرژیک ناشی از آلرژی به مواد خاص مانند لاتکس، نیکل، رنگها، کفشها و غیره
- درماتیت سوختگی ناشی از تماس مستقیم با حرارت یا سرما در محیط کاری
- درماتیت مکانیکی ناشی از تماس مکانیکی مکرر تجهیزات با پوست
آلرژی شغلی
آلرژی شغلی، به واکنش آلرژیک بدن در محیط کاری گفته میشود. در این حالت، فرد با مواد خاصی که در محیط کاری وجود دارند، تماس داشته و به آنها حساسیت پیدا میکند. این نوع آلرژی، میتواند در هر صنعت و حرفهای رخ دهد و از طریق تماس مستقیم با مواد، تنفس ذرات معلق در هوا یا حتی تماس با سطوح آلوده به مواد آلرژنی ایجاد شود.
مواد آلرژن، موجب بروز آلرژی شغلی میشوند. این مواد، ممکن است شامل انواع مواد شیمیایی، دود، غبار، حشرات، قارچها، مواد غذایی و غیره باشند. برخی از شغلهایی که ممکن است با خطر آلرژی شغلی همراه باشند عبارتند از:
- صنایع شیمیایی و پتروشیمی
- محیطهای کشاورزی و باغبانی
- ساختمان سازی و مصنوعات ساختمانی
- آشپزخانه و رستورانها
- کارخانجات تولید مواد غذایی
- کارخانجات الکترونیک و الکتریکی
- بیمارستانها و مراکز درمانی
نحوه بررسی سلامت کارگران و کارمندان
بررسی سلامت کارگران و کارمندان اهمیت زیادی دارد؛ زیرا حفظ سلامت آنها برای بهبود عملکرد و کارآیی سازمانی بسیار ضروری است. روشهای مختلف برای بررسی سلامت کارگران و کارمندان وجود دارند که برخی از آنها شامل موارد زیر میشوند.
مصاحبه و تاریخچه پزشکی
پرسشنامهها و مصاحبههای پزشکی، با هدف جمعآوری اطلاعات در مورد تاریخچه پزشکی فرد، بیماریهای قبلی، علائم فعلی و مصرف داروها صورت میگیرند. این اطلاعات اولیه میتوانند به پزشک کمک کنند تا نیازهای ویژه و مشکلات سلامت را تشخیص دهد.
بررسی فیزیکی
بررسی فیزیکی، شامل بررسی علائم و نشانههای جسمانی مانند فشار خون، ضربان قلب، وزن، قد و اندازه بدن هستند. این بررسی، میتواند مشکلات جسمانی مانند زخمها، التهابها، کیستها و سایر علائم بیماری را شناسایی کند.
آزمایشهای تشخیصی
آزمایشهای تشخیصی مانند آزمایش خون، ادرار و سایر آزمایشهای آزمایشگاهی، میتوانند به تشخیص بیماریها و مشکلات سلامت کمک کنند. این آزمایشها، شاخصهایی نظیر سطح قند خون، کلسترول، آهن، عملکرد کلیه و دیگر شاخصهای بیماری را نشان میدهند.
ارزیابی روانشناختی
ارزیابی روانشناختی شامل ابزارها و مصاحبههایی است که برای ارزیابی سلامت روانی و روانشناختی فرد استفاده میشوند. این ارزیابی، ممکن است شامل مقیاسهای افسردگی، اضطراب، استرس و سایر مشکلات روانی باشد.
بررسی عوامل شغلی
بررسی عوامل شغلی مانند میزان تماس با مواد شیمیایی، وسایل حمل و نقل، شرایط نورپردازی، شرایط صوتی، ارگونومی و سایر عوامل محیط کاری، میتواند به تشخیص و پیشگیری از مشکلات سلامت مرتبط با شغل کمک کند.
معاینات بدو استخدام
معاینات بدو استخدام یا آزمون های پیش استخدامی، فرآیندی است که در آن افراد مختلف، با هدف تشخیص انواع بیماری شغلی، مورد ارزیابی و بررسی قرار میگیرند. این معاینات، با این هدف انجام میشوند که فرد متقاضی شرایط و استعدادهای لازم برای انجام وظایف و مسئولیتهای شغلی لازم را دارد و سازمان یا شرکت مورد نظر بتواند از او بهره برداری موثری داشته باشد.
معاینات بدو استخدام در هر سازمان و شغلی، ممکن است متفاوت باشند و به شرایط و نیازهای مخصوص آنها، بستگی دارند. برخی از معاینات بدو استخدام رایج، عبارتند از:
- مصاحبه
- آزمونهای تخصصی
- ارزیابی سوابق کاری
- ارزیابی فنی و حرفهای
- آزمونهای روانشناختی
به طور کلی، هدف از معاینات بدو استخدام، ارزیابی مهارتها، تواناییها، شخصیت و سازگاری فرد با شغل مورد نظر است. این معاینات به سازمانها و شرکتها در انتخاب کارمندان مناسب و متعهد به کار، کمک میکنند.
معاینات دوره ای
معاینات دورهای یا آزمونهای دورهای، فرآیندی است که در طول زمان به صورت مکرر برای ارزیابی و بررسی وضعیت فیزیکی، روانی یا پزشکی فرد صورت میگیرد. این معاینات معمولا در فواصل زمانی منظم و با هدف پایش و نظارت بر سلامت فرد انجام میشوند. این معاینات، ممکن است توسط پزشکان، پرستاران یا متخصصان بهداشت و درمان انجام شوند.
معاینات دورهای به عنوان یک ابزار مهم در حفظ سلامت و پیشگیری از بروز انواع بیماری شغلی و مشکلات بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرند. این معاینات میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- معاینه فیزیکی
- آزمایشات خون و ادرار
- آزمایشهای تصویربرداری مانند ایکس ری و سونوگرافی
- آزمونهای عملکردی
- آزمونهای روانشناختی
معاینات دورهای در بستر پیشگیری، تشخیص زودهنگام و مانیتورینگ وضعیت سلامت فرد، بسیار مهم هستند. با استفاده از این معاینات، میتوان اختلالات و بیماریها را در مراحل ابتدایی، شناسایی کرده و اقدامات مناسبی برای درمان و پیشگیری از پیشرفت آنها انجام داد. البته نوع و فراوانی معاینات دورهای بستگی به شغل، سن، جنسیت و وضعیت بهداشتی فرد دارند.
مشاوره ارگونومی طب کار
مشاوره ارگونومی در زمینه طب کار، به مطالعه رابطه بین انسان و محیط کار و طراحی محیط کار برای بهبود سلامت و عملکرد انسان میپردازد. هدف اصلی مشاوره ارگونومی طب کار، شناسایی عوامل خطر و راهکارهایی است که در بهبود شرایط کار و کاهش خطرات، نقش موثری دارند.
در مشاوره ارگونومی طب کار، متخصصان مشاور، به شما کمک میکنند تا شرایط کار را ارزیابی، تجزیه و تحلیل کنید و سپس راهکارهای مناسبی برای بهبود شرایط ارائه دهید. این اقدامات میتوانند شامل موارد زیر باشد:
ارزیابی شرایط کار
در این مرحله، مشاور با بررسی عوامل مختلف محیط کار از جمله نوع وسایل کار، صندلیها، میز کار، نورپردازی، دما، رطوبت و سایر عوامل محیطی، مشکلات و نقاط ضعف موجود را شناسایی میکند.
آموزش و آگاهی بخشی
مشاوران ارگونومی طب کار، میتوانند برنامههای آموزشی و آگاهی بخشی را برای کارکنان ارائه دهند. این آموزشها، میتوانند شامل روشهای صحیح استفاده از وسایل کار، تکنیکهای ارگونومیک برای جابجایی، حرکت صحیح و مسائل مرتبط با ایمنی و بهداشت شغلی باشند.
ارزیابی فیزیولوژیک
مشاوران میتوانند از ابزارها و تجهیزات فیزیولوژیک، مانند سنجش فشار خون، ضربان قلب و سایر پارامترهای فیزیولوژیک استفاده کنند تا اثرات شرایط کار بر روی سلامت کارکنان را اندازهگیری و ارزیابی نمایند.
مشاوره ارگونومی طب کار به شما کمک میکند تا شرایط کار را بهبود بخشید و خطرات حرفهای را کاهش دهید. همچنین بهرهوری و راحتی کارکنان را افزایش میدهد. این مشاوره، میتواند در جلوگیری از آسیبهای حرفهای مرتبط با نشستن طولانی، بلند کردن اشیاء سنگین، تکرار حرکات یکنواخت، استفاده نادرست از ابزارها و تجهیزات و سایر موارد موثر باشد.
جمع بندی
بیماریهای شغلی، یکی از رایجترین مشکلات در انجام بسیاری از فعالیتهای مختلف هستند. این بیماریها، دارای انواع مختلف و درجات گوناگونی میباشند که در صورت عدم توجه به آنها، مشکلات جدی سلامتی برای فرد به وجود میآیند. با انجام معاینات دوره ای و آزمایشات طب کار، می توانید از بروز انواع بیماری شغلی، جلوگیری نمایید.
سایت طب کار پرانا یکی از مراجع معتبر و غیرحضوری برای انجام چنین آزمایشاتی است که به شما امکان میدهد، تمام معاینات بدو استخدام را انجام دهید و آگاهی لازم در خصوص انواع بیماری شغلی را به دست آورید.
سوالات متداول
۱. بیماری شغلی چیست؟
بیماری شغلی، به هر نوع بیماری یا آسیبی اطلاق میشود که مستقیم یا غیرمستقیم، ناشی از شرایط و عوامل موجود در محیط کار باشد.
۲. چگونه میتوان از مشکلات شغلی جلوگیری کرد؟
با انجام آزمایشات طب کار و کسب آگاهی در مورد انواع بیماری شغلی میتوانید از آنها جلوگیری کنید.
۳. آیا بیماریهای شغلی، همه کارکنان را تهدید میکند؟
بله؛ این بیماریها ممکن است برای هر فردی رخ دهند. ضمن اینکه احتمال بروز برخی بیماریها برای افراد دارای سابقه پزشکی و بیماری زمینهای، بیشتر میباشد.
