راهنمای انجام تست اسپیرومتری | نحوه صحیح انجام اسپیرومتری و تفسیر آن

راهنمای انجام تست اسپيرومترى که از رايج‌ترين تست‌هاى معاينات بدو استخدام و معاینات دوره اى طب کار است برای تکنسین‌های تست بسیار مهم است. نتايج حاصل از اسپيرومترى به كيفيت دستگاه اسپيرومتر، ميزان آگاهى و تسط تكنسين اسپيرومترى و كيفيت انجام مانور بازدمى بستگی دارد. در واقع اگر مانور بازدمى توســط فرد به‌درســتى انجام نشود، تفسير نتايج حاصله ارزش چندانى نداشته و مى‌تواند باعث نتايج كاذب و تفسير اشتباه از نتايج اســپيرومترى و تبعات بعدى آن شــود. براى انجام مناسب اسپيرومترى، آموزش و تمرين قابل توجهى مورد نياز است تا تكنسين‌ها، تجربه كافى كسب كنند. در این مقاله راهنمای انجام تست اسپیرومتری معاینات طب کار ارائه شده است.

راهنمای انجام تست اسپیرومتری/ معاینات طب کار/ معاینات بدو استخدام/ معاینات دوره ای/ تعاريف پارامترهاى مهم در اسپيرومترى

موارد لزوم انجام اسپيرومترى در طب كار:

تست اســپيرومترى به‌عنوان يكى از روش‌هاى غربالگرى بيمارى‌هاى ريوى شــغلى كاربرد فراوانى دارد. هدف اصلى از انجام اســپيرومترى، غربالگرى در مواجهه با عوامل زيان‌آور شغلى، تشخيص زود هنگام افت عملكرد ريه قبل از پديدار شدن علائم بالينى در مراحل اوليه و قابل كنترل است. در صورت مواجهه شاغل با عوامل زيان‌آور ریوی، انجام تست اسپيرومترى در شروع مواجهه (اسپيرومترى پايه) و سپس هر سال يكبار در معاینات دوره ای ضروری است. علاوه بر این سایر موارد لزوم انجام تست اسپیرومتری در زیر عنوان شده است.

مهمترين موارد لزوم انجام اسپيرومترى شامل موارد زير است:

پايش سلامت افراد در معرض خطر ابتلا به بيمارى‌هاى مزمن انسدادى ريه مانند سيگارى‌ها
به عنوان بخشى از غربالگرى بيمارى‌هاى ريوى ناشى از كار (مانند آسم شغلى)
كمك به تشخيص بيمارى‌هاى ريوى به‌عنوان يك روش مكمل
كمك به تعيين نقص عضو در بيمارى‌هاى ريوى
پايش و مانيتورينگ ميزان پاسخ به درمان در بيمارى‌هاى ريوى
ارزيابى عملكرد ريه قبل از اعمال جراحى

تعاريف پارامترهاى مهم در اسپيرومترى:

FVC : حداكثر هواى بازدمى اســت كه در طى انجام بازدم قوى به دنبال عميق ترين دم ممكن از ريه خارج شــود. واحد ســنجش آن ليتر است.
FEV1 : حجمى از هواست كه در طى ثانيه اول مانور بازدمى قوى از ريه خارج مى‌شود. واحد سنجش آن ليتر است.
PEF : حداكثر سرعت جريان هوا در طى مانور بازدمى قوى است. واحد سنجش آن ليتر بر ثانيه (S/L) است.
FEV1/FVC : نسبت عددى FEV1 به FVC است كه بر حسب درصد بيان مى‌شود.
FEF _25-75% : ميانگين سرعت جريان هواى بازدمى در نيمه ميانى مانور بازدمى قوى است كه بر حسب ليتر بر ثانيه بيان مى‌شود.

راهنمايى و آماده كردن فرد جهت انجام مانور FVC:

مانور FVC، رايج‌ترين روش انجام اســپيرومترى است كه طى آن فرد بعد از انجام يك دم عميق و حداكثر، يك بازدم
ســريع، قوى و كامل انجام مى‌دهد. اين مانور مى‌تواند به صورت open-circuit (ابتدا دم عميق و ســپس قرار دادن قطعه دهانى و انجام بازدم) يا closed-circuit (ابتدا قرار دادن قطعه دهانى و سپس انجام دم و بازدم) انجام گردد. در روش باز (Open) خطر انتقال ميكروبى به فرد كمتر مى‌باشد.

مراحل انجام مانور FVC:

مرحله 1

فرد را در حالت ايستاده يا نشسته روى صندلى قرار دهيد. اگر اسپيرومترى را در حالت نشسته انجام مى‌دهيد، صندلى بايد بدون چرخ، ترجيحا داراى دسته در دو طرف و داراى پشتى محكم و با ارتفاع مناسب باشد. لباس فرد ترجيحا بايد آزاد باشد. فرد “بايد كاملا” صاف نشســته و كف پاها كامل با زمين در تماس باشــد. ســر و گردن فرد نبايد به سمت جلو خم و يا خيلى به سمت عقب باشد. وضعيت نشسته راحت‌ترين و ايمن‌ترين وضعيت براى انجام اسپيرومترى است ولى حالت ايستاده براى خانم‌هاى باردار، افراد چاق و كودكان مناسب‌تر است. در طى انجام مانور (نشسته يا ايستاده) فرد نبايد به طرف جلو خم شود.

مرحله 2

گيره بينى (Clip Nose) را وصل كنيد. دليل اســتفاده از گيره بينى، ممانعت از خروج هوا از بينى در طى بازدم قوى است. درصورت عدم اســتفاده از گيره بينى در بعضى افراد مقدارى هوا در طى مانور بازدمى از راه بينى خارج شــده و وارد دستگاه نمى‌شود و در نتيجه ممكن اســت بر روى نتايج تاثير منفى بر جاى گذارد. اين مســئله در مواردى كه عملكرد ريه لب مرزى (Borderline) است مى‌تواند منجر به نتايج غير طبيعى كاذب شود.

مرحله 3

از فــرد بخواهيــد تا قطعه دهانى (Mouthpiece) را تــا 3/4-1/2 آن در داخل دهان و كاملا روى زبان قرار داده و لب‌ها را محكم بدور آن احاطه نمايد. احاطه شــدن ناكامل لب‌ها باعث نشــت مقدارى از هوا به خارج و كاهش مقادير پارامترهاى اســپيرومترى به صورت كاذب مى‌شود.

مرحله 4

از فرد بخواهيد تا چند تنفس عادى (دم و بازدم عادى) را انجام داده و ســپس يك دم عميق، كامل و ســريع (تا جايى كه ممكن است) انجام دهد. سپس بدون هرگونه مكث، بازدم قوى و محكم انجام شود و تا جايى كه مى‌تواند بازدم را ادامه دهد. بازدم بايد در ابتدا با تمام قدرت انجام شود و تا جايى كه امكان دارد ادامه يابد.

اهميت انجام دم عميق و كامل كمتر از انجام بازدم قوى و كامل نمى‌باشــد. دم ناكافى و ناقص منجر به حجم ناكافى بازدم و در نتيجه كاهش كاذب مقادير FVC و افزايش احتمال ايجاد الگوى تحديدى خواهد شد. فرد را در حين انجام بازدم تشويق به ادامه بازدم کنید و خود فرد و نمودار را حين انجام بازدم بررسى كنيد تا مطمئن شويد بازدم خوبى انجام شده است.

معيارهاى پذيرش تست اسپیرومتری:

مانور قابل قبول مانورى است كه داراى هر پنج شرط زير باشد:

شروع مناسب داشته باشد.
قله (Peak) مناسب داشته باشد.
مدت مناسب داشته باشد.
اتمام مناسب داشته باشد.
شكل منحنى قابل قبول داشته باشد.

ضرورى است حداقل سه مانور قابل قبول انجام شود و تا زمانى كه ســه مانور قابل قبول انجام نشــده، مانورها بايد با راهنمايى صحيح شــما ادامه يابد. ولى در هر جلسه اسپيرومترى نبايد بيش از 8 مانور (قابل قبول و غيرقابل قبول) انجام داد زيرا انجام بيشــتر مانورها باعث خســتگى فرد شــده و خطر ايجاد سنكوپ (Faint) وجود دارد.
بين مانورها، حداقل يك دقيقه به فرد استراحت بدهيد.

معیارهای تکرارپذیری تست اسپیرومتری:

زمانى‌كه سه مانور قابل‌قبول انجام وثبت شد، بالطبع 3 پارامتر اندازه‌گيرى شده از FEV1 و 3 پارامتر اندازه‌گيرى شده از FVC داريد. اختلاف بین دو FEV1 بزرگ‌تر و دو FVC بزرگ‌تر را جداگانه محاســبه كنيد. اگر اختلاف هر دو كمتر از 150 سى‌ســى و FVC و FEV1 بزرگتر از آخرين مانور قابل قبول حاصل نشــده بود اســپيرومترى پايان يافته و بايد نتايج را ثبت و چاپ كنيد. اگر اختلاف حداقل يكى از آن دو بیشتر از 150 سی‌سی بود و یا FEV1 يا FVC بزرگ‌تر از آخرين مانور قابل قبول حاصل شده بود بايد فرد را مجددا راهنمایی کرد تا زمانی‌که این اختلاف به زير cc150 برسد (ولى حداكثر 8 مانور) و نيز بزرگترين FVC و FEV1 از آخرين مانور حاصل نشده باشند. به اين معيارها، معيارهاى تكرارپذيرى (Repeatability or Reproducibility)مى‌گويند.

انتخاب بهترين نتايج و بهترين منحنى:

تمام دســتگاه‌هاى اســپيرومتر، بهترين نتايج و بهترين منحنى را با عنوان Best Value انتخاب كرده و در نمايشــگر و چاپ نشــان مى‌دهند.
انتخاب بهترين نتايج و بهترين منحنى توسط دستگاه اسپيرومتر بر اساس معيارهاى زير است:

بهترين منحنى: از مانورى انتخاب مى‌شود كه بزرگ ترين مجموع FVC + FEV1 را داشته باشد.
بهترین FEV1 و FVC : بزرگ‌ترين مقادير آنها از بين مانورهاى ثبت شده انتخاب مى‌شوند حتى اگر از دو مانور مختلف باشند.
FEF _25-75%: از مانورى انتخاب مى‌شود كه بزرگ‌ترين مجموع FVC + FEV1 را داشته باشد.
PEF: از مانوری انتخاب می‌شود که بزرگترین مجموع FEV1 + FVC را داشته باشد.

منحنى طبيعى اسپيرومترى:

منحنــى طبيعــى FV (جريــان-حجــم) در اســپيروگرام داراى بازوى صعودى با شيب تند به ســمت بالا همراه با قله مشخص (نزديك به محور عمــودى) و يك بازوى نزولى با شــيب ملايم‌تر به ســمت پايين و كاملا صاف بدون هرگونه تقعر كه كاملا به نقطه صفر مى‌رسد.

نتیجه‌گیری:

همانطور که در بالا توضیح داده شد نحوه صحیح انجام تست اسپیرومتری در تشخیص مشکلات ریوی بسیار ضروری است. در نتیجه نیاز است مطابق با راهنمای انجام تست اسپیرومتری که به بخش مهم آن در این مقاله پرداخته شد عمل کنید تا به تسلط کافی دست یابید. تست اسپیرومتری از موارد مهم در آزمایشات و معاینات طب کار بویژه در مشاغلی با عوامل زیان‌آور تنفسی بالاست. بنابراین مهم است که در انجام آن دقت و صحت کافی وجود داشته باشد. جهت انجام این تست و سایر موارد در مرکز طب کار پرانا با ما تماس بگیرید.

طب کار پرانا را در شبکه های اجتماعی زیر دنبال کنید.