راهنمای انجام تست اسپیرومتری

راهنمای انجام تست اسپیرومترى که از رایج‌ترین تست‌هاى معاینات بدو استخدام و معاینات دوره اى طب کار است برای تکنسین‌های تست بسیار مهم است. نتایج حاصل از اسپیرومترى به کیفیت دستگاه اسپیرومتر، میزان آگاهى و تسط تکنسین اسپیرومترى و کیفیت انجام مانور بازدمى بستگی دارد. در واقع اگر مانور بازدمى توســط فرد به‌درســتى انجام نشود، تفسیر نتایج حاصله ارزش چندانى نداشته و مى‌تواند باعث نتایج کاذب و تفسیر اشتباه از نتایج اســپیرومترى و تبعات بعدى آن شــود. براى انجام مناسب اسپیرومترى، آموزش و تمرین قابل توجهى مورد نیاز است تا تکنسین‌ها، تجربه کافى کسب کنند. در این مقاله راهنمای انجام تست اسپیرومتری معاینات طب کار ارائه شده است.

موارد لزوم انجام اسپیرومترى در طب کار:

تست اســپیرومترى به‌عنوان یکى از روش‌هاى غربالگرى بیمارى‌هاى ریوى شــغلى کاربرد فراوانى دارد. هدف اصلى از انجام اســپیرومترى، غربالگرى در مواجهه با عوامل زیان‌آور شغلى، تشخیص زود هنگام افت عملکرد ریه قبل از پدیدار شدن علائم بالینى در مراحل اولیه و قابل کنترل است. در صورت مواجهه شاغل با عوامل زیان‌آور ریوی، انجام تست اسپیرومترى در شروع مواجهه (اسپیرومترى پایه) و سپس هر سال یکبار در معاینات دوره ای ضروری است. علاوه بر این سایر موارد لزوم انجام تست اسپیرومتری در زیر عنوان شده است.

مهمترین موارد لزوم انجام اسپیرومترى شامل موارد زیر است:

1. پایش سلامت افراد در معرض خطر ابتلا به بیمارى‌هاى مزمن انسدادى ریه مانند سیگارى‌ها
2. به عنوان بخشى از غربالگرى بیمارى‌هاى ریوى ناشى از کار (مانند آسم شغلى)
3. کمک به تشخیص بیمارى‌هاى ریوى به‌عنوان یک روش مکمل
4. کمک به تعیین نقص عضو در بیمارى‌هاى ریوى
5. پایش و مانیتورینگ میزان پاسخ به درمان در بیمارى‌هاى ریوى
6. ارزیابى عملکرد ریه قبل از اعمال جراحى

تعاریف پارامترهاى مهم در اسپیرومترى:

• FVC : حداکثر هواى بازدمى اســت که در طى انجام بازدم قوى به دنبال عمیق ترین دم ممکن از ریه خارج شــود. واحد ســنجش آن لیتر است.
• FEV1 : حجمى از هواست که در طى ثانیه اول مانور بازدمى قوى از ریه خارج مى‌شود. واحد سنجش آن لیتر است.
• PEF : حداکثر سرعت جریان هوا در طى مانور بازدمى قوى است. واحد سنجش آن لیتر بر ثانیه (S/L) است.
• FEV1/FVC : نسبت عددى FEV1 به FVC است که بر حسب درصد بیان مى‌شود.
• FEF _25-75% : میانگین سرعت جریان هواى بازدمى در نیمه میانى مانور بازدمى قوى است که بر حسب لیتر بر ثانیه بیان مى‌شود.

راهنمایى و آماده کردن فرد جهت انجام مانور FVC:

مانور FVC، رایج‌ترین روش انجام اســپیرومترى است که طى آن فرد بعد از انجام یک دم عمیق و حداکثر، یک بازدم
ســریع، قوى و کامل انجام مى‌دهد. این مانور مى‌تواند به صورت open-circuit (ابتدا دم عمیق و ســپس قرار دادن قطعه دهانى و انجام بازدم) یا closed-circuit (ابتدا قرار دادن قطعه دهانى و سپس انجام دم و بازدم) انجام گردد. در روش باز (Open) خطر انتقال میکروبى به فرد کمتر مى‌باشد.

مراحل انجام مانور FVC:

مرحله ۱

فرد را در حالت ایستاده یا نشسته روى صندلى قرار دهید. اگر اسپیرومترى را در حالت نشسته انجام مى‌دهید، صندلى باید بدون چرخ، ترجیحا داراى دسته در دو طرف و داراى پشتى محکم و با ارتفاع مناسب باشد. لباس فرد ترجیحا باید آزاد باشد. فرد “باید کاملا” صاف نشســته و کف پاها کامل با زمین در تماس باشــد. ســر و گردن فرد نباید به سمت جلو خم و یا خیلى به سمت عقب باشد. وضعیت نشسته راحت‌ترین و ایمن‌ترین وضعیت براى انجام اسپیرومترى است ولى حالت ایستاده براى خانم‌هاى باردار، افراد چاق و کودکان مناسب‌تر است. در طى انجام مانور (نشسته یا ایستاده) فرد نباید به طرف جلو خم شود.

مرحله ۲

گیره بینى (Clip Nose) را وصل کنید. دلیل اســتفاده از گیره بینى، ممانعت از خروج هوا از بینى در طى بازدم قوى است. درصورت عدم اســتفاده از گیره بینى در بعضى افراد مقدارى هوا در طى مانور بازدمى از راه بینى خارج شــده و وارد دستگاه نمى‌شود و در نتیجه ممکن اســت بر روى نتایج تاثیر منفى بر جاى گذارد. این مســئله در مواردى که عملکرد ریه لب مرزى (Borderline) است مى‌تواند منجر به نتایج غیر طبیعى کاذب شود.

مرحله ۳

از فــرد بخواهیــد تا قطعه دهانى (Mouthpiece) را تــا ۳/۴-۱/۲ آن در داخل دهان و کاملا روى زبان قرار داده و لب‌ها را محکم بدور آن احاطه نماید. احاطه شــدن ناکامل لب‌ها باعث نشــت مقدارى از هوا به خارج و کاهش مقادیر پارامترهاى اســپیرومترى به صورت کاذب مى‌شود.

مرحله ۴

از فرد بخواهید تا چند تنفس عادى (دم و بازدم عادى) را انجام داده و ســپس یک دم عمیق، کامل و ســریع (تا جایى که ممکن است) انجام دهد. سپس بدون هرگونه مکث، بازدم قوى و محکم انجام شود و تا جایى که مى‌تواند بازدم را ادامه دهد. بازدم باید در ابتدا با تمام قدرت انجام شود و تا جایى که امکان دارد ادامه یابد.

اهمیت انجام دم عمیق و کامل کمتر از انجام بازدم قوى و کامل نمى‌باشــد. دم ناکافى و ناقص منجر به حجم ناکافى بازدم و در نتیجه کاهش کاذب مقادیر FVC و افزایش احتمال ایجاد الگوى تحدیدى خواهد شد. فرد را در حین انجام بازدم تشویق به ادامه بازدم کنید و خود فرد و نمودار را حین انجام بازدم بررسى کنید تا مطمئن شوید بازدم خوبى انجام شده است.

معیارهاى پذیرش تست اسپیرومتری:

مانور قابل قبول مانورى است که داراى هر پنج شرط زیر باشد:

1. شروع مناسب داشته باشد.
2. قله (Peak) مناسب داشته باشد.
3. مدت مناسب داشته باشد.
4. اتمام مناسب داشته باشد.
5. شکل منحنى قابل قبول داشته باشد.

ضرورى است حداقل سه مانور قابل قبول انجام شود و تا زمانى که ســه مانور قابل قبول انجام نشــده، مانورها باید با راهنمایى صحیح شــما ادامه یابد. ولى در هر جلسه اسپیرومترى نباید بیش از ۸ مانور (قابل قبول و غیرقابل قبول) انجام داد زیرا انجام بیشــتر مانورها باعث خســتگى فرد شــده و خطر ایجاد سنکوپ (Faint) وجود دارد.
بین مانورها، حداقل یک دقیقه به فرد استراحت بدهید.

معیارهای تکرارپذیری تست اسپیرومتری:

زمانى‌که سه مانور قابل‌قبول انجام وثبت شد، بالطبع ۳ پارامتر اندازه‌گیرى شده از FEV1 و ۳ پارامتر اندازه‌گیرى شده از FVC دارید. اختلاف بین دو FEV1 بزرگ‌تر و دو FVC بزرگ‌تر را جداگانه محاســبه کنید. اگر اختلاف هر دو کمتر از ۱۵۰ سى‌ســى و FVC و FEV1 بزرگتر از آخرین مانور قابل قبول حاصل نشــده بود اســپیرومترى پایان یافته و باید نتایج را ثبت و چاپ کنید. اگر اختلاف حداقل یکى از آن دو بیشتر از ۱۵۰ سی‌سی بود و یا FEV1 یا FVC بزرگ‌تر از آخرین مانور قابل قبول حاصل شده بود باید فرد را مجددا راهنمایی کرد تا زمانی‌که این اختلاف به زیر cc150 برسد (ولى حداکثر ۸ مانور) و نیز بزرگترین FVC و FEV1 از آخرین مانور حاصل نشده باشند. به این معیارها، معیارهاى تکرارپذیرى (Repeatability or Reproducibility)مى‌گویند.

انتخاب بهترین نتایج و بهترین منحنى:

تمام دســتگاه‌هاى اســپیرومتر، بهترین نتایج و بهترین منحنى را با عنوان Best Value انتخاب کرده و در نمایشــگر و چاپ نشــان مى‌دهند.
انتخاب بهترین نتایج و بهترین منحنى توسط دستگاه اسپیرومتر بر اساس معیارهاى زیر است:

• بهترین منحنى: از مانورى انتخاب مى‌شود که بزرگ ترین مجموع FVC + FEV1 را داشته باشد.
• بهترین FEV1 و FVC : بزرگ‌ترین مقادیر آنها از بین مانورهاى ثبت شده انتخاب مى‌شوند حتى اگر از دو مانور مختلف باشند.
• FEF _25-75%: از مانورى انتخاب مى‌شود که بزرگ‌ترین مجموع FVC + FEV1 را داشته باشد.
• PEF: از مانوری انتخاب می‌شود که بزرگترین مجموع FEV1 + FVC را داشته باشد.

منحنى طبیعى اسپیرومترى:

منحنــى طبیعــى FV (جریــان-حجــم) در اســپیروگرام داراى بازوى صعودى با شیب تند به ســمت بالا همراه با قله مشخص (نزدیک به محور عمــودى) و یک بازوى نزولى با شــیب ملایم‌تر به ســمت پایین و کاملا صاف بدون هرگونه تقعر که کاملا به نقطه صفر مى‌رسد.

نتیجه‌گیری:

همانطور که در بالا توضیح داده شد نحوه صحیح انجام تست اسپیرومتری در تشخیص مشکلات ریوی بسیار ضروری است. در نتیجه نیاز است مطابق با راهنمای انجام تست اسپیرومتری که به بخش مهم آن در این مقاله پرداخته شد عمل کنید تا به تسلط کافی دست یابید. تست اسپیرومتری از موارد مهم در آزمایشات و معاینات طب کار بویژه در مشاغلی با عوامل زیان‌آور تنفسی بالاست. بنابراین مهم است که در انجام آن دقت و صحت کافی وجود داشته باشد. جهت انجام این تست و سایر موارد در مرکز طب کار پرانا با ما تماس بگیرید.

طب کار پرانا را در شبکه های اجتماعی زیر دنبال کنید.