فهرست محتوا
کلیه یکی از ارگان‌های حیاتی بدن است که در هر فرد سالم در دو طرف ستون‌فقرات به صورت دو عضو لوبیایی شکل قرار دارد. در بدن دفع مواد زائد و مایعات اضافی، تنظیم پتاسیم، تنظیم نمک، تولید برخی هورمون‌ها و ویتامین‌ها به‌عهده کلیه است. بنابراین باتوجه به نقش بسیار مهم کلیه در ادامه حیات، سلامت این عضو از اهمیت بالایی برخوردار است. بیماری‌ها و آسیب‌های شایع که می‌تواند کلیه را تحت تاثیر قرار دهد، به طور کلی در سه گروه ارثی، مادرزادی و اکتسابی قرار دارد. یکی از رایج‌ترین این بیماری‌ها، انواع سنگ کلیه است که بسیاری از افراد درگیر آن هستند و در صورت عدم تشخیص سنگ کلیه ممکن است شدت یابد و باعث سایر عوارض سنگ کلیه شود. در ادامه این مطلب با علائم سنگ کلیه، انواع آن و راه‌های پیشگیری و درمان سنگ کلیه آشنا می‌شویم.
سنگ کلیه چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
سنگ کلیه به رسوبات بسیار سخت از مواد معدنی و نمک‌ها گفته می‌شود که عمدتا به‌دلیل افزایش غلظت ادرار در کلیه به‌وجود می‌آید. افزایش غلظت ادرار می‌تواند باعث کریستالیزه شدن مواد معدنی موجود در ادرار و در نتیجه تشکیل سنگ کلیه شود. سنگ کلیه یکی از عمده‌ترین مشکلات کلیه است که در زنان و مردان به طور مشترک مشاهده می‌شود. اما طبق تحقیقات انجام‌شده احتمال بروز سنگ کلیه در مردان بیشتر از زنان است.
انواع سنگ کلیه
انواع سنگ کلیه با توجه به مواد تشکیل‌دهنده آنها عبارتند از: سنگ‌های کلسیمی، سنگ‌های استروویتی، سنگ‌های اسیداوریکی، سنگ‌های سیستینی
- سنگ‌های کلسیمی: با ابتلای قبلی فرد مبتلا به برخی بیماری‌ها، همچون بیماری التهابی روده، پرکاری غده پاراتیروئید، اسیدوز توبولار کلیوی و همچنین جراحی‌هایی همچون بای‌پس معده ارتباط دارد.
- کلسیم‌اگزالات: شایع‌ترین نوع سنگ‌های کلیوی است. سنگ کلسیم‌اگزالات زمانی ایجاد می‌شود که کلسیم و اگزالات به‌هم متصل شده و درنتیجه کلسیم جذب نمی‌شود.
- سنگ‌های کلسیم‌فسفات: در افرادی که اختلال متابولیک دارند شایع‌تر است.
- سنگ‌های استروویتی: این سنگ‌ها در اکثر موارد به‌دلیل عفونت‌های ادراری طولانی‌مدت تشکیل می‌شود. درمان عفونت در بیشتر موارد باعث برطرف‌شدن آنها می‌شود. سنگ‌های استروویتی در زنان شایع‌تر از مردان است.
- سنگ های اوریک اسیدی: به دلیل افزایش اوریک‌اسید خون ایجاد می‌شود. سنگ‌های اوریک‌اسیدی ارتباط بسیار بالایی با رژیم غذایی فرد، بیماریهای جانبی فرد و شیمی‌درمانی دارد.
- سنگ های سیستین: در اثر نوعی اختلال متابولیک ژنتیکی به‌نام سیستینوریا به وجود می‌آید. این اختلال باعث عدم بازجذب آمینواسید سیستین از ادرار می‌شود.
علائم سنگ کلیه چیست؟
به‌طور کلی تشکیل سنگ کلیه علامت واضحی ندارد. افراد زمانی متوجه وجود سنگ در کلیه خود می‌شوند که سنگ شروع به حرکت کرده و در حال دفع باشد یا باعث ایجاد عارضه شده باشد. اما به‌طور کلی علائم سنگ کلیه به طور مشترک در اکثر افراد شامل موارد زیر است:
- درد شدید ناحیه کمر و زیر دنده‌ها
- ادرار با بوی نامطبوع و کدر
- تکرر ادرار
- تهوع و استفراغ
- درد شکم و کشاله ران
- وجود خون در ادرار
- تب و لرز در موارد شدید
چه مواردی فرد را مستعد سنگ کلیه میکند؟
علیرغم اینکه امکان تشکیل سنگ کلیه در تمامی افراد وجود دارد، برخی افراد بنا به دلایلی امکان بیشتری جهت ابتلا به سنگ کلیه دارند
- سابقه وجود سنگ کلیه در فرد یا خانواده وی
- عدم نوشیدن آب و مایعات به میزان لازم
- اضافه وزن و رژیم‌غذایی نامناسب و غنی از پروتئین، نمک و قند
- ورزش‌های طولانی‌مدت و سنگین
- زندگی در مناطق گرم و خشک و در نتیجه تعریق بالا
- مصرف داروهای خاص
- سابقه جراحی‌هایی همچون بای‌پس معده
- وجود سایر مشکلات و بیماریهای کلیوی در فرد
- بیماریهای خاص که باعث بالا رفتن میزان اوریک‌اسید، سیستین، اگزالات و یا کلسیم در بدن می‌شود
تشخیص سنگ کلیه در افراد به چه صورت انجام می‌گیرد؟
برای تشخیص سنگ کلیه می‌توان از آزمایشات پاراکلینیک همچون آزمایش خون و ادرار کمک گرفت. برای تشخیص تکمیلی جهت درمان سنگ کلیه می‌توان از روش‌های تصویربرداری استفاده کرد. در روش‌های تصویربرداری همچون سونوگرافی، ام.آر.آی(MRI)، پرتو ایکس(X-rays)، پیلوگرافی رتروگراد، اوروگرافی صعودی(Retrograde pyelogram) و پیلوگرام داخل وریدی(Intravenous pyelogram, IVP) پزشک می‌تواند مکان دقیق سنگ را دیده و جهت درمان سریع‌تر تصمیم گیری کند.
درمان سنگ کلیه:
درمان سنگ کلیه با توجه به مکان، جنس، اندازه و تعداد سنگ متنوع است. در اکثر موارد در صورتی‌که سنگ کوچک باشد و حین دفع آسیبی به میزنای و مجاری دفع ادرار وارد نکند، متخصص با تجویز دارو جهت رفع درد به دفع سنگ کمک میکند. در مواردی که سنگ به‌دلیل عفونت ایجاد شده باشد، درمان عفونت نیز بسیار حائز اهمیت است. اما در صورتی‌که سنگ به اندازه‌ای بزرگ باشد که دفع آن بسیار دردناک باشد و یا با آسیب‌های بعدی همراه باشد، می‌توان از درمان‌های متنوع زیر با صلاحدید پزشک کمک گرفت.
- سنگ‌شکن کلیه : درمان سنگ کلیه با سنگ‌شکن توسط امواج صوتی است. در این روش که رایج‌ترین روش سنگ‌شکنی است، امواج صوتی با ایجاد شوک باعث شکستن سنگ شده و دفع آن را تسهیل میکند. این روش درمان سنگ کلیه به صورت سرپایی بوده و معمولا بدون بیهوشی، با بی‌حسی موضعی و یا بیهوشی ملایم انجام می‌گیرد.
- یورتروسکوپی: این روش با بیهوشی انجام شده و طی آن پزشک لوله‌ای نازک و انعطاف‌پذیر را جهت یافتن و حذف سنگ از راه مثانه وارد میکند. اما در صورتی‌که سنگ‌ها بزرگ باشد پزشک با کمک لیزر اقدام به حذف آنها میکند.
- جراحی کلیه: جراحی باز یکی دیگر از راه‌های درمان سنگ کلیه است. در این روش پزشک با برش کوچکی در پشت بیمار اقدام به خروج سنگ‌ها میکند.
عوارض سنگ کلیه
با توجه به حیاتی بودن این ارگان، عوارض سنگ کلیه در صورت عدم‌درمان بسیار خطرناک است. این عوارض با توجه به مدت ماندگاری، دلیل ایجاد سنگ، تعداد و اندازه سنگ‌ها متفاوت است.انواع عوارض ایجاد شده شامل عفونت کلیه، عفونت دستگاه ادراری، تنگی حالب، نارسایی کلیه و … است.
توصیه‌های غذایی جهت پیشگیری و درمان سنگ کلیه
بهترین راه پیشگیری از سنگ کلیه خصوصا در افراد مستعد و دارای بیماریهای زمینه‌ای همچون دیابت، نارسایی کلیوی و… رژیم غذایی و برطرف کردن راه‌های افزایش ریسک ابتلا است مانند:
- مدیریت مصرف مایعات تا فرد مبتلا به انواع سنگ تا روزانه 2 لیتر ادرار تولید گردد. به این منظور باید حداقل 2 تا 2/5 لیتر مایعات مصرف نماید. در هر وعده اصلی و میان‌وعده حداقل 250 میلی‌لیتر و شب قبل از خواب هم به میزان کافی مایع دریافت شود تا ادرار شبانه غلیظ نگردد.
- دریافت کلسیم غذایی فرد باید در حد کافی باشد تا بتواند اگزالات اضافه را در ادرار دفع نماید. غذاهای حاوی اگزالات زیاد و بدون کلسیم منجر به تولید سنگ بیشتر در فرد می‌شود.(روزانه 1000 میلی‌گرم برای افراد بالای 50 سال و 1200 میلی‌گرم برای افراد پایین 50 سال)
- مصرف مکمل ویتامین D تنها در صورتی که فرد دچار کمبود ویتامین باشد توصیه می‌شود زیرا در صورت کمبود حتما باید جبران گردد.
- پرهیز از غذاهای حاوی اگزالات زیاد مانند اسفناج، بادام، ریواس، چغندر و لوبیا دریایی که بسیار بالاتر از تقریبا هر غذای دیگری حاوی اگزالات هستند.
- در مصرف چای و قهوه اثرات مفیدی برای کاهش تولید سنگ گزارش می‌شود. ولی توصیه میگردد بصورت کم‌رنگ مصرف شود. در صورت مصرف چای یا قهوه غلیظ همراه با شیر مصرف شود تا کلسیم شیر اگزالات اضافی را جذب نماید و سایر اثرات مفید چای یا قهوه در کاهش تولید سنگ اتفاق افتد.
- توصیه می‌شود از مصرف ویتامین C بیش از 500 میلی‌گرم در روز پرهیز شود.
- کاهش مصرف نمک طعام و سدیم به کمتر از 4 میلی‌گرم در روز برسد.
- از مصرف نوشابه‌های غیرالکلی به‌دلیل افزایش خطر سنگ‌سازی پرهیز شود.
- مصرف پروتئین‌های حیوانی کاهش یابد ولی به صفر نرسد. از مصرف بیش از حد مواد حاوی پورین مانند آب انواع گوشت، کله‌پاچه و قارچ اجتناب گردد.
در نتیجه:
در بیماریهای کلیوی نیز پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه راحت‌تر از درمان آن است. توصیه می‌شود که با مشاهده علائم سنگ کلیه حتما پیگیری‌های لازم انجام شود. لذا نیاز است در آزمایش‌های روتین بدو استخدام و آزمایشات ادواری طب کار، کارکرد کلیه‌ها به صورت روتین بررسی شود. این آزمایشات کمک میکند از درگیری کلیه با انواع مشکلات، سریع‌تر مطلع شده و با تشخیص سنگ کلیه نسبت به درمان آن اقدام فوری بعمل آید.
