فهرست محتوا
آگاهی از نکات استفاده از ابزار دستی خانگی نیز مانند سایر ابزار در درجه اهمیت قرار دارد. دردها و بيماري‌هاي فراواني وجود دارند كه علت آنها قرار دادن بدن در وضعيتي نامناسب براي انجام يك فعاليت طولاني‌مدت است. اما با استفاده از ابزار مناسبی كه حتي الامكان پوسچر طبيعي بدن را حفظ نموده و از طراحي مناسبي برخوردار باشد، ميزان اين آسيب‌ها به طور چشم‌گيري كاهش خواهد يافت. حال اين ابزار ممكن است يك صندلي يا ميزاداري و یا يك كارد ساده آشپزخانه باشد. ابزارهاي دستي طيف وسيعي از اشيائي كه ما هر روزه با آنها سرو كار داريم را شامل مي‌شود.
ابزار دستی چیست؟
به ابزاري مانند قيچي، چاقو، انبر، دسته در يا كيف، كليد، قلم و در كل هر آنچه كه كاربرد آن ملزم به استفاده از دست باشد “ابزار دستي” اطلاق شده و عمل در دست گرفتن اين ابزار را در اصطلاح “چنگش” مي‌گويند. ابزار دستي موجود در آشپزخانه عمدتاً شامل: دستگيره و بدنه وسايلي چون خردكن، رنده، پوست‌گير، همزن، كاردك، انواع چاقو، انواع قاشق، كارد و چنگال، انبر، پارچ، ليوان، و… مي‌باشند.
شیوه نامناسب استفاده از ابزار دستی چه مخاطراتی به همراه دارد؟
با تغيير پوسچر بدن و اقدام به انجام كار، اندام‌هاي مربوطه درگير فعاليت شده و پس از مدتي به دلايلي همچون ايجاد اختلال در جريان خون و يا ايجاد نقاط فشار بر روي اعصاب، نواحي درگير فعاليت دچار خستگي مي‌شوند. با ادامه يافتن خستگي، اين علائم تبديل به سوزش، كرختي و يا درد مي شوند كه نتيجه آن از دست‌دادن توانايي اوليه عضو براي انجام كار است. حال اگر فعاليت ذكر شده، براي مدت طولاني ادامه داشته باشد، علاوه بر افُت راندمان كاري، عضو درگير دچار آسيب‌هاي شديدی می‌شود كه براي جبران آنها نياز به استراحت طولاني‌مدت و يا اعمال جراحي ضروري است. در نکات استفاده از ابزار دستی خانگی نیز عوامل ارگونومیکی گوناکونی نقش دارند که در زیر به آن پرداخته شده است.
پوسچر دست
در زمان كار با ابزار دستي مچ را در وضعيت مستقيم و طبيعي خود قرار دهيد، هرگونه انحراف در زاويه مچ نسبت به حالت طبيعي آن باعث كاهش قدرت چنگش مي‌شود. اين موضوع در رابطه با ابزاري كه زمان استفاده از آنها طولاني است (مانند پوست‌گير يا همزن دستي) و يا قدرت زياد براي استفاده از آنها مورد نياز است (مانند انبر يا قند شكن) اهميت بيشتري مي‌يابد. داشتن پوسچر نامناسب مچ دست برای مدت طولانی به ايجاد خستگي در اين ناحيه، كاهش قدرت چنگش و در صورت تداوم فعاليت به شيوه نادرست، به ايجاد سندرم تونل كارپال كه از بيماري هاي شايع و دردناك در ناحيه مچ دست است منجر خواهد شد.
طراحی ابزار دستی
ناحيه بين شست و انگشت اشاره، به دليل دوري از كانال‌هاي عصبي و عروق بزرگ خوني، حساسيت كمتري نسبت به ساير نقاط كف دست دارد. در استفاده از وسيله‌اي كه به كف دست شما فشار وارد مي‌كند (مانند ساطور يا كوبه پهن‌كننده گوشت) بهتر است دقت کنید كه دسته آن به گونه اي طراحي شده باشد كه به جاي سطح كوچكي از كف دست، با بخش وسيع تري از آن در تماس بوده و يا نيرو را به ناحيه بين انگشتان شست و سبابه منتقل كند. دسته چنين ابزاري در ناحيه كف دست پهن ترو بلندتر از انواع ديگر خود است. همچنین داراي يك استوپ برجسته قبل از محل قرارگيري تيغه است تا درهنگام ضربه زدن از لغزش دست به سمت تيغه يا محور ابزار جلوگيري نموده و به اين طريق ابزار مورد نظر علاوه بر ايمني، ثبات بيشتري نيز در دست داشته باشد.
برخلاف تصور عمومي وجود شيار و يا محل تو رفتگي انگشتان بر روي دسته خصوصيت مناسبي براي ابزار نمي باشد. چرا كه اندازه و محل قرارگيري انگشتان دست در افراد مختلف با هم متفاوت است. در واقع اين فرم ها و تورفتگي ها با فيزيولوژي دست بخش اندكي از جمعيت تطابق دارند و براي باقي افراد نامناسب و آزاردهنده خواهند بود. پس دسته چاقو، رنده، خرد كن، پوست گير، حتي كيف و اصولا هر دسته ي ديگري نبايد داراي شيار و يابرجستگي و تو رفتگي باشد.
اعمال نیرو
برخي وسايل مانند فندك‌هاي دستي اجاق گاز، افشاننده مايعات (مانند آب‌پاش،شيشه‌شوي يا ساير محلول‌هاي پاششي)، هسته‌گير (كه بيشتر براي خارج كردن هسته ميوه‌هايي مانند آلبالو و گيلاس مورد استفاده قرار مي‌گيرد) و ساير وسايل اينچنيني به صورتي طراحي شده اند كه براي استفاده از آنها بايد مانند فشردن ماشه تفنگ از انگشت سبابه استفاده نمود. اگر استفاده از اين ابزار به صورت مداوم و بدون استراحت باشد، در طولاني‌مدت باعث ظهور علائم بيماري‌اي با نام “بیماری انگشت ماشه ای” خواهد شد.
اين بيماري باعث درد و ناتواني در استفاده از انگشت سبابه مي‌شود كه براي درمان به پي‌گيري پزشكي و استراحت عضو آسيب‌ديده نياز دارد. جايگزين چنين وسايلي انواع مناسبي از ابزار هستند كه در آنها به جاي اينكه قدرت يا اهرم كنترل توسط انگشت سبابه و به تنهايي هدايت شود، طوري طراحي شده اند كه كنترل هاي 2 يا 3 يا 4 انگشتي براي آنها در نظر گرفته شده است. به اين ترتيب به جاي اعمال نيرو از طريق يك انگشت، از چند انگشت استفاده مي شود و آسيب ديدگي به حداقل ميزان خود خواهد رسيد.
ایمنی ابزار
انواع چاقو ها و كاردها، انبرها يا قيچي‌ها كه داراي تيغه‌هاي تيز هستند حتماً بايد در ناحيه اتصال تيغه به دسته داراي يك حفاظ يا استوپ مناسب باشند. هر قدر در استفاده از ابزاردستی به قدرت بيشتري نياز باشد استوپ آن ابزار نيز بايد مانع بهتري براي جلوگيري از حركت دست به سمت تيغه باشد.
فشار تماسی
هيچ ابزاري نه در دسته و نه در ساير نقاط نبايد فشار تماسي در دست شما ايجاد نمايد يا به اصطلاح در دست فرو رود. فرو رفتن انتهاي دسته ابزار در دست به دليل كوتاهي آن منجر به ايجاد نقطه فشار در ناحيه‌اي از كف دست مي‌شود كه اعصاب و رگ‌هاي خوني انگشتان را تغذيه مي‌كنند. اين مسئله باعث ايجاد تورم، سوزش يا گزگز شدن، درد و ناراحتي مي شود.
پس ابزاري را انتخاب كنيد كه دسته آن علاوه بر دارا بودن پهناي مناسب، طول مناسبي نيز داشته باشد اين به آن معني است كه در هنگام قرارگيري ابزار در دست مقداري از دسته آن از انتهاي دست شما بيرون بزند. جهت جلوگيري از وارد آمدن فشار بر كف دست، طول مناسب دسته ابزاري كه به چنگش قوي و كامل (مانند در دست گرفتن چاقو يا چكش) نياز است، نبايد كمتر از 10 سانتي‌متر باشد. همچنين نبايد از ابزاري كه لبه تيز و برنده داشته يا به‌دليل عدم ماشين‌كاري مناسب داراي زوائد آسيب‌رسان است استفاده نمود.
اصطکاک
تعرق دست، اصطكاك و ميزان تماس دست با ابزار را افزايش مي‌دهد. در حاليكه روغن، چربي و آب باعث كاهش اين تماس مي‌شود. حتما بارها تجربه كرده‌ايد، دسته پلاستيكي يا فلزي صيقلي و براق رنده‌اي كه شسته شده است در هنگام كار به سادگي از دست شما خارج مي‌شود. عموماً دسته‌هاي چرمي يا پلاستيكي نرم و مات در مواقعي كه رطوبت زياد است مشكل را برطرف مي‌کند. اما دسته‌هايي از جنس پلاستيك كه خشك و براق هستند باعث
كاهش كنترل‌پذيري ابزار مي‌شوند.
نکات استفاده از ابزار دستی خانگی
- هر كاري را با ابزار مناسب خود انجام دهيد تا نيازي به اعمال نيروي بيشتر يا تمركز اجباري و بيش از حد در حين انجام فعاليت نباشد.
- ابزار را با توجه به فضاي استفاده و نوع فعاليت خود انتخاب نماييد نه ظاهر زيبا و دلفريب آنها.
- همواره پوسچر مناسب بدني خود را حفظ نماييد و از ابزاري كه وضعيت‌هاي نامناسبي را (مانند آنچه پيش از اين شرح داده شد) برايتان به وجود مي‌آورند دوري نماييد.
- در مورد ابزارهاي دو دسته‌اي مانند انواع انبرها يا قيچي‌ها (مثل دربازكن) و… از انواع فنردار آنها استفاده نماييد. فنرها باعث برگشت‌ناپذيري دسته به حالت اوليه و در نتيجه صرف نيروي كمتر مي‌شوند.
- از ابزاري استفاده نماييد كه دسته و روكش مناسبي در ناحيه دسته دارند. درنظر داشته باشيد كه سطح روكش دسته نه بايد آن قدر صيقلي باشد كه ليز بخورد نه آن قدر زبر باشد كه ساييدگي ايجاد نمايد. عموماً روكش‌هاي نرم اما مقاوم لاستيكي بر روي دسته‌هاي محكم فلزي يا پلاستيكي گزينه مناسبي هستند.
پوسچر مناسب انگشتان را رعایت کنید
- در بلند كردن كيسه‌هاي نايلوني ميوه و… نيز كه داراي وزن قابل توجهي هستند از 4 انگشت و يا ترجيحاً كف دست خود استفاده نماييد.
- در هنگام مواجهه با وسيله، ابزار يا شيئ خاصي كه به اعمال نيرو از طريق انگشتان نياز دارد، از انگشتان قوي‌تر (انگشت شست و مياني) استفاده كنيد. اين مثال در رابطه با گرفتن دسته ظروفي مانند ظرف ماست يا ساير ظروف پلاستيكي حاوي مايعات كه براي آنها دسته‌هاي كوچكي جهت تسهيل در جابه جايي تعبيه شده است صادق است.
- انگشت سبابه اگرچه آزادي و دامنه حركت بيشتري نسبت به ساير انگشتان مجاور خود دارد اما قوي ترين انگشت نيست. سرعت و چابكي انگشت اشاره (سبابه) بيشتر از قدرت آن است. پس هرگز فشار زيادي بر آن وارد نكنيد و اگر نياز به استفاده از آن براي اعمال نيرويي زياد بود حتما از انگشت مياني نيز كمك بگيريد.
نتیجه گیری:
همانطور که توضیح داده شده نکات استفاده از ابزار دستی خانگی در جلوگیری از آسیب و حوادث خانگی هنگام استفاده از این ابزارها موثر است. بنابراین رعایت استانداردهای ارگونومی و حفظ پوسچر مناسب در کنار انتخاب صحیح ابزار می‌تواند تا حدود زیادی مفید واقع شود. تیم مشاوره ارگونومی طب کار پرانا آماده پاسخگویی به کلیه سوالات شما در این خصوص و سایر موضوعات ارگونومی هستند. با ما تماس بگیرید.
طب کار پرانا را در شبکه های اجتماعی زیر دنبال کنید.
