فهرست محتوا
ارزیابی و آموزش ارگونومی در صنعت یکی از موارد ضروری جهت پیشگیری از بروز حادثه، آسیب‌های اسکلتی-عضلانی بویژه کمردرد شغلی، بیماری‌ها و… است. بنابراین پیاده سازی و اجرای اصول ارگونومی در محیط کار بویژه صنایع باید در اولویت قرار گیرد چرا که علاوه بر تامین سلامت شاغلین منجر به افزایش کارایی و بهره‌وری میشود. علاوه بر این ارگونومی کمک می‌کند با طراحی درست و اصولی محل کار، از متحمل شدن بیشترِ هزینه‌هایی چون هزینه از کار افتادگی، هزینه ناشی از حوادث، هزینه زمان از دست رفته تولید و هزینه ضایعات تولید در صنایع مختلف اجتناب کرد. کم کردن زمان انجام کار، حذف حرکات اضافی در روند کار، شیوه ارتباط با محیط بیرونی، موازنه عرضه و تقاضا، بهینه سازی محیط کار، صرفه جویی در مصرف انرژی، و در یک کلام ارتقاءِ سطح سلامت انسان و شکوفایی اقتصادی، همه و همه از جمله مسائلی است که با اجرای اصول ارگونومی در محیط کار صنعتی می‌توان به آن دست یافت. در این مقاله برخی نکات ارگونومی در صنعت را با هم مرور می‌کنیم.
اصول ارگونومی در صنعت
- بررسي ميزان توانمندي شاغلين با توجه به نوع كار و انرژي مصرفي
- مطالعه ابعاد فيزيكي بدن (آنتروپومتري) و كاربرد اين دسته از اطلاعات در طراحي ايستگاههاي كاري
- طراحي ارگونوميك ابزارهاي دستي
- طراحي ايستگاههاي كار نشسته، ايستاده، يا توام و آناليز سيستم انسان ـ ماشين
- بررسيهاي روانشناختي از ديدگاه نحوه ارتباط بين افراد
- تعيين رژيمهاي كار و استراحت زمانهاي استراحت و مدت انجام كار
- بررسي روشهاي حمل دستي كالا و طراحي خطوط بسته‌بندي و بارگيري دستي
- بررسي صدمات اسكلتي عضلاني مرتبط با كار و آناليز وضعيتهاي بدني بيومكانيك شغلي
آموزش ارگونومی در محیط کار صنعتی
از جمله موارد مهم در خصوص کارگران و شاغلین صنایع علاوه بر ارزیابی ارگونومی جهت تعیین موارد غیراستاندارد و خطرناک، آموزش اصول و نکات ارگونومی به آن‌هاست. ریسک فاکتورهای بسیاری در صنایع مختلف وجود دارد که بطور کلی می‌توان به حمل دستی بار، کار با ابزار دستی، حرکات تکراری، پوسچر نامناسب، اعمال نیروی بیش از حد و… اشاره کرد. چگونگی مواجهه با این ریسک فاکتورها و رعایت نکات استاندارد و ارگونومیک برای پیشگیری از آسیب در فرآیند انجام وظایف مختلف همان بخشی است که نیاز به آگاهی و آموزش دارد. در زیر چند نکته اساسی در خصوص آموزش ارگونومی در محیط کار مربوط به عوامل خطر گوناگون ذکر شده است.
- در طول یک شیفت کاری برای ایجاد وقفه در وظایف تکراری با محدود نمودن ساعات انجام حرکات تکراری، چرخش کارگر بین وظایف شغلی مختلف و انجام حرکات کششی مکرر وضعیت کارگر را تغییر دهید.
- خستگی در بدن را به حداقل برسانید.
- وضعیت کاری که در طول روز در ان حالت قرار دارید را تغییر دهید.
همچنین انجام حرکات کششی، نوشیدن آب، خوردن غذاهای سالم به همراه خواب خوب شب (7 الی 8 ساعت در شب) توصیه می شود. - موانع را رفع نموده و دسترسی آسان ایجاد کنید.
- مراقب اجسامی که باعث سر خوردن، لغزش و افتادن می شوند باشید.
کارگران باید خطرها را بشناسند، علائم هشدار دهنده لازم وجود داشته باشد، نظم و نظافت کارگاهی نیز به خوبی رعایت شود معمولا حوادث در اطراف ریسمان ها، جاهای خیس و لغزنده اتفاق میافتند. - برای ایمن بودن، در هوای یخی به آرامی به سمت پایین حرکت کنید.
قبل از حمل و نقل، بلند کردن، هل دادن و کشیدن مطمئن شوید موانع برداشته شده است. - مطمئن شوید که کارگران در حالت طبیعی به ابزارهای کنترل و مواد دسترسی دارند.
- شرایط محیط کار را راحت و مطبوع نگه دارید.
- شرایط محیط کار از نظر شرایط جوی مانند دما و رطوبت، از نظر روشنایی، صدا و ارتعاش و سایر عوامل مخاطره آمیز و ناراحت کننده محیطی مناسب باشد.
- وسایل حفاظت فردی مناسب به کار رود و لباس ها و کفش های مورد استفاده برای محیط کار مناسب باشد.
اصول ارگونومی کار با ابزار دستی در صنایع
ابزار دستي وقتي ارگونوميك است كه مناسب با كاري باشد كه انجام مي گيرد و بدون آنكه پوسچر نامناسب، فشار موضعي آسيب رسان و يا ساير خطرات ايمني و بهداشتي را ايجاد نمايد در دست جاي گيرد. اگر از ابزاري استفاده شود كه مناسب دست نباشد ممكن است باعث آسيبهايي مانند سندروم تونل كارپال، التهاب تاندون يا تنش عضلاني شود. اين آسيبها با يكبار استفاده ايجاد نمي شوند بلكه نتيجه حركات تكراري هستند كه در طول زمان و بصورت مزمن ايجاد مي شوند و باعث ايجاد آسيب در قسمتهاي مختلف دستگاه اسكلتي-عضلاني مي گردند.
- ابزارهای دستی باید طوری طراحی شوند که نیروی مورد نیاز برای انجام کار و همچنین مدت زمان اعمال نیرو در هنگام کار با ابزار دستی کاهش یابد.
- مراقب عادات مربوط به گیرش یا چنگش (گرفتن یا نکه داشتن اشیاء) در حین کار روزانه باشید. چنگش و گیرش معمولا با وسایلی مانند پیچ گوشتی، انبردست، سیم چین، قیچی، اره، مته، چاقو، چکش،مداد/خودکار و نیز سایر ابزارهایی که در محل کار و خانه به کار می روند اتفاق می افتد. نگهداشتن ابزار با دست همراه با اعمال فشار بصورت تکراری، نسبت به چنگش قدرتی، یعنی نگه داشتن محکم یک قطعه در دست، از نظر آسیب به تاندون‌های دست، دارای خطر بیشتری است و باعث می شود تا تاندون ها تحت فشار قرار بگیرند.
- به عادات مربوط به وضعیت نشستن توجه شود. سعی کنید از کشیدن پاها به زیر صندلی اجتناب کنید. زیرا موجب کمردرد می شود. همچنین از قرار دادن پاها بصورت ضربدری یا نشستن با پاهای باز که منجر به کمردرد می شود خودداری کنید.
- کار را در وضعیت‌های بدنی مناسب انجام دهید.
- هنگام بلند کردن و حمل بار سر را به سمت بالا نگه دارید، پاها عریض‌تر از پهنای شانه و سعی کنید هر چیزی را که نگه می‌دارید تا حد امکان نزدیک بدن باشد.
- برای کارگرانی که کارهای ظریف یا دقیق بر روی قطعه کار انجام می‌دهند، محل کار نشسته و برای آن‌هایی که در حین کار حرکت زیاد دارند و نیروی زیاد به کار می‌برند محل کار ایستاده توصیه میشود.
- کارهایی که روزانه در سطح ارتفاع بالای شانه و یا زیر زانو انجام میشود را کاهش دهید.
- کارهای تکراری بیش از اندازه را کاهش دهید.
- در کارهای تکراری تدابیری جهت طراحی مجدد شغل اتخاذ گردد بطوریکه مسافت حرکت تکراری دست و سرعت انجام این حرکات تا حد امکان کاهش یابد.
- کلیه کارگرانی که در کارشان نیاز به بلند کردن و حمل بار دارند باید در مورد اصول ارگونومی حمل بار آموزش های لازم را ببینند.
- بلند کردن وحمل بار باید با خصوصیات فیزیکی کارگر مطابقت داشته باشد.
- اگر بلند کردن بارهای سنگین یا حمل مکرر بار در محیط کار غیر قابل اجتناب است، این گونه فعالیتها باید به تناوب و در بین سایر کارهای سبکتر انجام گیرند.
- اشیاء و اقلامی که در انبارها مکررا جابه جا می شوند باید در ارتفاع بهینه فوق قرار گیرند.
- برای اینکه در هنگام بلند کردن بار بتوان تا بیشترین حد امکان آن را به بدن نزدیک کرد، اندازه بار باید تا جایی که ممکن است کوچک باشد.
- اگر بار از روی زمین برداشته میشود، باید امکان قرار دادن آن در بین زانوها وجود داشته باشد.
- لبه‌های بار نباید تیز باشد. در صورتی که بار مورد نظر دارای لبه های تيز و ناهموار است از دستکش مناسب استفاده کنيد.
- سطوح بار نباید داغ یا سرد باشند.
- بهتر است وزن بار و توصیه های ایمنی روی بار نوشته شود.
- اگر وزن بار خیلی سنگین تر از مقداری است که یک نفر بتواند آن را بلند کند، این کار باید با کمک چند تن صورت گیرد. این افراد باید دارای قدرت و قامت برابر باشند تا بتوانند به خوبی با هم کار کنند.یکی از ایشان باید بلند کردن بار را هماهنگ کند تا از حرکات ناگهانی و غیر منتظره جلوگیری شود.
- در صورت امکان به جای بلند کردن بار، از وسایل لازم باربری استفاده کنید.
- بار مورد نظر را از نظر حجم و بزرگی تخمين بزنيد که آيا در هنگام بلند کردن آن تسلط کامل داريد يا مجبوريد در طی دو مرحله آن را بلند کنيد.
- وجود روغن و چربی روی بارها می تواند مانع چنگش مناسب دست ها روی بار شوند. قبل از بلند کردن بار بايد آنها عاری از هر گونه چربی، روغن و يا گريس باشند. (توجه داشته باشيد که دستکش های کهنه نيز می توانند مانع چنگش مناسب دستها باشند).
سایر نکات ارگونومی در محیط کار صنعتی
ابزارهای کار را در دسترسی آسان قرار دهید. (مواد، وسایل و ابزارهای کنترلی که به کرات مورد استفاده قرار می‌گیرند را طوری قرار دهید تا به آسانی در دسترس باشند). کار را در ارتفاع مناسب انجام دهید (کارهای روزانه را بین ناحیه زانو و شانه انجام دهید). انجام بیشتر کارها در سطح آرنج یا کمی پایین‌تر از آن راحت‌تر است. ارتفاع مناسب برای کاری که با دست انجام میشود خستگی کارگر را کمتر می‌کند. اگر ارتفاع سطح کار خیلی زیاد باشد، در اثر بالا گرفتن دستها، شانه‌ها خسته می‌شوند و درد می‌گیرند. اگر سطح کار خیلی پایین باشد، در اثر خم شدن به جلو، کمردرد عارض میشود. این ناراحتی در حالت ایستاده شدیدتر است و در حالت نشسته شانه‌ها و گردن در درازمدت دچار ناراحتی می‌شوند.
برای انجام کارهای دقیق، به طور استثنا سطح کار باید کمی بالاتر از سطح آرنج باشد تا کارگر نقطه کار را درست ببیند در این حالت از تکیه‌گاهی برای دست استفاده شود. وقتی که کار در ارتفاعی بالاتر از سطح شانه انجام میشود از یک نردبان یا وسیله برای نگهداری کار بین سطح کمر و شانه استفاده کنید. همچنین برای انجام حرکات کششی و تغییر وضعیت، زمان‌های استراحت کوتاه‌مدت را برنامه‌ریزی نمایید. چنانچه انجام کار در سطح زیر کمر یا زانو ضرورت داشته باشد، از یک زیر انداز مناسب برای چمباتمه زدن استفاده کنید. اعمال نیروهای بیش از اندازه را کاهش دهید.
جمع بندی
صنایع از جمله محل‌های کاری هستند که آمار حوادث و آسیب‌های شغلی در آنها بسیار بالاست. کار کردن در پوسچر نامناسب، حرکات تکراری، سرعت زیاد، اعمال نیرو و حمل بار از جمله عوامل ارگونومیک آسیب‌زا در صنایع است. ارگونومی در صنعت مشاغل زیادی را شامل میشود که هرکدام خطرات و آسیب‌های مختص به خود را دارند. در این مقاله برخی از نکات آموزش ارگونومی در محیط کار صنعت را شرح دادیم. در مطالب بعدی به معرفی مخاطرات و راهکارهای ارگونومیک هر یک از مشاغل خواهیم پرداخت. مرکز طب کار پرانا می‌توانید در کنار معاینات بدو استخدام و معاینات دوره ای پرسنل خود از خدمات ارزیابی، آموزش و مشاوره ارگونومی نیز بهره مند شوید. جهت مشاوره و اطلاع از هزینه طب کار و تعرفه خدمات ارگونومی صنایع مرکز طب کار پرانا با ما تماس بگیرید.
